به گزارش آوای خزر، «بانوان زیر ۳۰ سال، با اهدای تخمک، ۴ میلیون دریافت کنید» جمله نوشته‌شده روی شیشه ایستگاه اتوبوس است. اگرچه نرخ تعیین‌شده در آن بسیار پایین است و با جست‌وجو در فضای مجازی می‌توان نرخ چند برابری نیز برای آن پیدا کرد، اما هر زن جوانی با عبور از کنار ایستگاه اتوبوس، نگاهی به آن می‌اندازد و شاید در ذهن خود نیز به معامله پنهانی در این باره فکر کند.
از آنجا که زیر سایه نبود قوانین شفاف و نظارت قوی بر هر فرآیندی، امکان سوءاستفاده و ایجاد واسطه‌هایی برای دلالی فراهم می‌شود؛ مدتهاست فرآیند اهدای تخمک نیز که تصور می‌شد با اهداف «دگردوستانه» انجام می‌شود، تبدیل به تجارتی چراغ‌خاموش برای زنانی شده که اینگونه تامین معاش می‌کنند و بعضا در تبلیغات آن نیز از این عرصه رها شده تجاری، به عنوان «فرصت شغلی» برای زنان جوان یاد می‌شود.
اشتراک حس مادری و فراهم کردن شرایط مادر شدن برای هم نوع خود، رفتاری شایسته تقدیر است که انتظار می‌رود با اهداف «دگر دوستانه» نیز انجام شود؛ در این میان اما به گفته کارشناسان، در سایه خلأ قوانین و سکوت مراکز درمانی ناباروری که واقف به این امر هستند، پای سودجویان و دلالان به این عرصه باز شده است و با تبلیغاتی که برای آن انجام می‌دهند، سعی در ترغیب زنان برای انجام این کار دارند.
گویا فقر اینبار از چهره و روی زنانه خود وارد عرصه شده و زنان جوان ۱۸ تا ۳۵ ساله که مطابق با آمار همواره نرخ بیکاری بیشتری را نسبت به مردان تجربه کرده‌اند وارد این چرخه شده و در معامله‌ای پنهانی امکان مادری را در ازای چهار تا هشت میلیون و بعضا ارقامی بیشتر به اشتراک می‌گذارند.
آنچه در این میان نگران کننده است، تغییر فرآیند دگر دوستانه اهدای تخمک به فرآیند تجاری و ترغیب زنان برای پیوستن به این عرصه به ظاهر شغلی است که تا زمانی که پای نظارت قوی قانون به میان نیاید، امیدی به اصلاح آن نیست. از طرفی با وضع قوانینی برای ترغیب جوانان به فرزندآوری و اعطای مشوق‌های مختلف از جمله مشوق‌های مالی برای این امر، بیم از آن می‌رود که این عرصه دلالی نیز قوت گیرد؛ کما اینکه با چرخی در فضای مجازی می‌توان متوجه شد که این فرآیند دلالی تنها به «اهدای تخمک» معطوف نشده و در اهدای «جنین» و «رحم اجاره‌ای» نیز رد پایش دیده می‌شود.
تجاری شدن اهدای تخمک، واسطه‌هایی که از قِبَل آن سود می‌برند و سکوت مراکز درمانی
دکتر سیمین کاظمی، جامعه‌شناس حوزه زنان و پزشک در این باره با بیان اینکه اهدای تخمک در حال حاضر کاملاً تجاری شده و بازاری پیرامون آن شکل گرفته است که واسطه ها در آن نقشی فعال دارند و از آن سود می‌برند، گفت: واسطه‌گری و دلالی برای اهدای عضو یک امر شایع است که به اهدای تخمک نیز تسری پیدا کرده است. اهدای تخمک یک عرصه رهاشده و بدون ضوابط قانونی است که راه را برای فرصت طلبی و سودجویی عده ای از دلالان و واسطه های اطراف مراکز درمانی باز کرده است. به نظر می رسد برخی مراکز درمان ناباروری از فرآیند نحوه پیدا کردن اهدای تخمک مطلع هستند، اما عملاً سکوت کرده اند، چون منافع آنها ظاهرا در این سکوت و فقدان شفافیت بیشتر تأمین می شود.
این جامعه‌شناس ادامه داد: در حال حاضر تبلیغات پیرامون اهدای تخمک زیاد است و حتی ازسوی برخی سودجویان به عنوان «فرصت شغلی» نیز یاد می شود . متاسفانه گسترش فقر و بیکاری گسترده زنان و بدتر شدن وضعیت اقتصادی موجب افزایش تعداد زنانی شده است که مجبورند برای تأمین معاش به این موضوعات متوسل شوند، بدون اینکه تحت حمایت قانون و جامعه قرار گیرند.
عضو گروه جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه اطلاعات اهداکنندگان و گیرندگان تخمک محرمانه است و خصوصاً گیرندگان برای جلوگیری از ادعاهای بعدی ترجیح می دهند هویت دو طرف مخفی باشد، تصریح کرد: تا جایی که اطلاع دارم برای اهدای تخمک ضوابط قانونی وجود ندارد ولی برای اهدای جنین قانونی تصویب شده که آن هم ناظر به نگرانی های شرعی در مورد تولید جنین و ویژگی ها و تکالیف زوج های گیرنده جنین است.
کاظمی گفت: در مراکز درمان ناباروری اهدای تخمک به عنوان یک روش درمان ناباروری زنانی که در تخمک گذاری مشکل دارند، پیشنهاد می شود ولی قانون در مورد اهداکننده تخمک سکوت کرده است و حتی در زمره اهدای عضو از انسان زنده قرار نمی گیرد. هرچند قانون به طور کلی درباره اهدای عضو از انسان زنده نیز کلاً سکوت کرده است. تقریباً می توان گفت که مانند اهدای خون انتظار می رود که اهدای تخمک نیز بر اساس انگیزه های دگردوستانه انجام شود. در حالی که واقعیت با این انتظار متفاوت است.
تاکید بر زیبایی اهداکننده تخمک
این پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که آیا نرخ اهدا تخمک برای زنان دارای ویژگی‌های ظاهری خاص نظیر چشمان رنگی بیشتر هم هست، گفت: وقتی اهدای تخمک تحت مناسبات تجاری و بازار انجام شود و بدن انسان و اعضا و اجزایش به کالا تبدیل می شوند و از سوی دیگر در یک طرف این فرآیند فروشنده و طرف دیگر خریدار قرار دارد، دور از انتظار نیست که خریدار برای کالایی که خریداری می کند، ویژگی هایی را نیز تعیین کند. چراکه خانواده‌ای که قرار است یک بچه را با روش های پزشکی و پرداخت پول تولید کند، این حق انتخاب را برای خود محفوظ می داند که محصول تولیدشده، زیبا هم باشد و نیمی از این زیبایی قرار است از طرف تخمک تعیین شود. در جامعه هم زیبایی به یک ارزش مهم تبدیل شده است. چنانکه والدین از قبل از تولد فرزند برای زیبا شدن او به طرق مختلف تلاش می کنند و تأکید بر زیبا بودن اهداکننده تخمک بخشی از این تلاش است.
به گفته این پزشک، اگرچه اهدای تخمک از نظر پزشکی بی‌خطر است اما هر فرآیند غیرشفاف می تواند تبعات و پیامدهایی برای افرادی که درگیر آن می‌شوند داشته باشد.
کاظمی با تاکید بر لزوم نظارت قوی بر پدیده مذکور و شفافیت قانون در این زمینه، افزود: مقابله با این امر وقتی ممکن است که اهدای تخمک و رحم جایگزین به عنوان اهدای عضو از انسان زنده در نظر گرفته شوند و قوانینی برای آنها در نظر گرفته شود. قوانینی که تضمین کننده آن باشد که اهداکننده فقط با انگیزه‌های دگردوستانه دست به چنین کاری می زند و نه زیر فشار مالی و در شرایط تنگدستی، چنین شکلی از اهدا وقتی محقق می شود که مشکل فقر در جامعه حل شده باشد که فعلاً چنین انتظاری بیهوده به نظر می رسد.
